Türkmenistan’da Koronavirüs Kelimesini Kullanmak Bir Kararname İle Yasaklanmadı; Ancak, Salgın Atfı Üzerinde Sansür Uygulaması Bulunuyor

Türkmenistan’da koronavirüs sözcüğünün kullanılmasının bir başkanlık kararnamesi ile yasaklandığı, kelimeyi kullananların cezalandırıldığı iddiası doğru değil. Başkan Gurbanguly Berdimuhamedov’un bu yönde bir yasak kararnamesi bulunmuyor. Türkmenistan’ın resmî kurumlarının açıklamalarında ve yayınlarında koronavirüs kelimesinin geçtiği görülüyor. Koronavirüs (Covid-19) salgınının dünyanın her yerinde gözlemlenmesine rağmen Türkmenistan’ın yayınladığı resmî verilere göre ülkede herhangi bir koronavirüs vakası bulunmuyor.İddia, ülke içinde yasaklı olan ‘Turkmenistan Chronicle’ sitesinden aktarımına ve Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) adlı örgüt temsilcisinin demecinin yorumlanmasına dayanıyor. Türkmenistan’da basın üzerinde koronavirüs salgını haberleri konusunda baskı ve sansür uygulandığı, salgından söz eden kişilerin de tutuklanma riski altında olduğu çeşitli kesimlerce öne sürülmüştü. Uluslararası çapta yayın yapan haber kuruluşlarının ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının da Türkmenistan’da koronavirüs konusunda basına sansür uygulandığını aktardığı görülmektedir. Maddi gerçekler ışığında Türkmenistan’da koronavirüs kelimesinin kullanılması yönünde genel bir yasak yerine sansür uygulamasının bulunduğu anlaşılmaktadır.

Yayınladığı resmî verilere göre sınırları içerisinde herhangi bir koronavirüs vakasına rastlanmayan Türkmenistan’da koronavirüs kelimesinin kullanılmasının yasaklandığına yönelik bir iddia basında ve sosyal medyada kendine yer bulmuştu.

“Türkmenistan’da “koronavirüs” demek yasak!”, “Türkmenistan’da koronavirüsle mücadele: koronavirüs kelimesi yasaklandı” şeklinde vurgu içeren haber ve paylaşımlarda Türkmenistan’da koronavirüs kelimesinin yasaklandığı iddiasına yer verilmişti.

Koronavirüs salgınının dünyanın her yerinde gözlemlenmesine rağmen Türkmenistan yayınladığı resmî verilere göre ülkede koronavirüs vakası bulunmuyor. Türkmen yetkililer ülkede Covid-19 vakasının bulunmadığını öne sürerken salgına karşı üzerlik otu tütsüsü ile önlem alınması gibi ilginç tavsiyelerde bulunmuş.

Yasaklı kelime iddiası, ülke içinde yasaklı olan ‘Turkmenistan Chronicle’ sitesinden aktarımına ve Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) adlı örgüt temsilcisinin demecinin yorumlanmasına dayanıyor. Türkmenistan’da basın üzerinde koronavirüs salgını haberleri konusunda baskı ve sansür uygulandığı, salgından söz eden kişilerin de tutuklanma riski altında olduğu çeşitli kesimlerce dile getirilmişti. Sınır Tanımayan Gazeteciler yaptığı açıklamada devlet kontrolündeki basın kuruluşlarının haberlerinde “koronavirüs” kelimesini kullanamadığını öne sürmüştü.

Sınır Tanımayan Gazeteciler’den Jeanne Cavelier konuya ilişkin yaptığı açıklamada “Bu bilgi inkârı sadece en büyük risk altındaki Türkmen vatandaşlarını tehlikeye atmakla kalmıyor, aynı zamanda Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhammedov’un dayattığı otoriterliği pekiştiriyor” yorumunda bulunmuştu.

Türkmenistan’da koronavirüs atfının, salgına karşı alınması gereken önlemlerin açıklandığı bilgi broşürlerinden kaldırıldığı ve sadece “akut solunum yolu enfeksiyonu” ibaresine yer verildiği iddiasının doğru olduğu anlaşılmaktadır.

Ancak, tüm bu iddialar Türkmenistan’da koronavirüs salgınının dile getirilmesine ilişkin bir yasağın değil sansürün uygulandığını işaret etmektedir (The Diplomat adlı yayının “Türkmenistan Gerçekten Koronavirüs Kelimesini Yasakladı Mı?” (“Did Turkmenistan Really Ban the Word ‘Coronavirus’?“) başlıklı incelemesinde bu tespitte bulunulmuştu).

Türkmenistan’ın resmî haber ajansının internet sitesinde koronavirüs (коронавирус) atfının geçtiğini görebiliyoruz. Ancak, salgının Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen ismi olan Covid-19’un internet sitesindeki birçok yayında kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Türkmenistan’ın resmî kurumlarının açıklamalarında ve yayınlarında koronavirüs kelimesinin geçtiği görülüyor. Başkanlık internet sitesinde yapılan duyurularda yasaklı olduğu iddia edilen kelimenin yer aldığına da şahit oluyoruz. Örneğin, “Türkmenistan Cumhurbaşkanı: Devlet halkın güvenliğini ve sağlığını korumak için her türlü çabayı gösterecek” başlıklı duyuruda da Covid-19/koronavirüs sözcüklerinin yer aldığı görülmektedir. Türkmenistan Ankara Büyükelçiliği’nin internet sitesinde de aynı durum geçerli.

Başkan Berdimuhamedov’un Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi’nde yaptığı konuşmada da koronavirüs sözcüğüne yer verildiği anlaşılmaktadır.

Öte yandan, Başkan Gurbanguly Berdimuhamedov’un bu yönde bir yasak kararnamesi bulunmuyor.

Uluslararası çapta yayın yapan haber kuruluşlarının ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının da Türkmenistan’da koronavirüs konusunda basına sansür uygulandığını aktardığı görülmektedir.

Maddi gerçekler ışığında Türkmenistan’da koronavirüs kelimesinin kullanılması yönünde genel bir yasak yerine sansür uygulamasının bulunduğu anlaşılmaktadır. 

Türkmenistan’da Koronavirüs Kelimesinin Yasaklandığı İddiasını Aktaran Yazarlar

R. İhsan Eliaçık, 1 Nisan 2020 tarihli paylaşımında Türkmenistan’da koronavirüsün yasaklı kelimeler arasına bir başkanlık kararnamesiyle alındığını iddia etmişti:

“Türkiye ile aynı ligde bulunan Türkmenistan’da başkanlık kararnamesiyle “Koronavirus” kelimesi yasaklandı, maske takmak da suç. Vaka sayısı: 0″